This is a documentation for Board Game Arena: play board games online !

Gamehelpstoneage: Różnice pomiędzy wersjami

Z Board Game Arena
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
 
(Nie pokazano 16 wersji utworzonych przez 5 użytkowników)
Linia 9: Linia 9:
== Zasady ==
== Zasady ==


Każda runda składa się z trzech postępujących po sobie faz:
Każda runda składa się z trzech następujących po sobie faz:


* 1. Gracze na zmianę układają swoje pionki ludzi na planszy. W jednym ruchu można ułożyć pionki ludzi tylko w jednym miejscu.
* 1. Gracze na zmianę układają swoje pionki ludzi na planszy. W jednym ruchu można ułożyć pionki ludzi tylko w jednym miejscu.
Linia 15: Linia 15:
* 3. Gracze karmią swoich ludzi (pionki).
* 3. Gracze karmią swoich ludzi (pionki).


==Wykładanie ludzi (pionki) na planszy==
==Wykładanie ludzi (pionków) na planszy==


Gracze ustawiają swoich ludzi na planszy w miejscach oznaczonych kółkiem. 1 kółko to miejsce na jeden pionek. Na wszystkich polach poza narzędziownią i polem, można umieszczać kilka pionków naraz. Dodatkowo gracz chcący skorzystać z chaty aby otrzymać nowy pionek, musi wysłać tam 2 swoich ludzi.  
Gracze ustawiają swoich ludzi na planszy w miejscach oznaczonych kółkiem. Jedno kółko to miejsce na jeden pionek. Na wszystkich polach poza narzędziownią i polem, można umieszczać kilka pionków naraz. Dodatkowo gracz chcący skorzystać z chaty, aby otrzymać nowy pionek, musi wysłać tam 2 swoich ludzi.  


Zasady specjalne dla 2 graczy:  
Zasady specjalne dla 2 graczy:  


* Tylko jeden gracz może umieścić swoje pionki w : lesie, kopalni gliny, kamieniołomie, rzece (pomimo tego, że pozostają wolne "kółka").
* Tylko jeden gracz może umieścić swoje pionki w: lesie, kopalni gliny, kamieniołomie, rzece (pomimo tego, że pozostają wolne "kółka").
* Jedynie 2 z 3 miejsc w wiosce może być użyte: narzędziownia, chata, pole.
* Jedynie 2 z 3 miejsc w wiosce mogą być użyte: narzędziownia, chata, pole.


Zasady specjalne dla 3 graczy:
Zasady specjalne dla 3 graczy:


* Maksymalnie 2 graczy umieszcza swoje pionki w : lesie, kopalni gliny, kamieniołomie, rzece (pomimo tego, że pozostają wolne "kółka").
* Maksymalnie 2 graczy umieszcza swoje pionki w: lesie, kopalni gliny, kamieniołomie, rzece (pomimo tego, że pozostają wolne "kółka").
* Jedynie 2 z 3 miejsc w wiosce może być użyte: narzędziownia, chata, pole.
* Jedynie 2 z 3 miejsc w wiosce mogą być użyte: narzędziownia, chata, pole.


===Akcje jakie można wykonywać podczas gry===
===Akcje, jakie można wykonywać podczas gry===


Po ustawieniu wszystkich pionków na planszy przez wszystkich graczy, wykonujemy wybrane przez nas (naszą ludność) akcje w dowolnej kolejności:
Po ustawieniu wszystkich pionków na planszy przez wszystkich graczy, wykonujemy wybrane przez nas (naszą ludność) akcje w dowolnej kolejności:


* Polowanie, las, kopalnia gliny, kamieniołom i złotonośna rzeka: rzuć 1 kością za każdego postawionego pionka, podziel przez wartość surowca i pobierz zasoby:
[[Polowanie, las, kopalnia gliny, kamieniołom i złotonośna rzeka]]: rzuć 1 kością za każdy postawiony pionek, podziel przez wartość surowca i pobierz zasoby:


**Polowanie - jedzenie: suma oczek na kostkach podzielona przez 2 i zaokrąglona w dół;
'''Polowanie - jedzenie''': suma oczek na kostkach podzielona przez 2 i zaokrąglona w dół;
**Las - drewno: suma oczek na kostkach podzielona przez 3 i zaokrąglona w dół;
**Kopalnia gliny - cegły: suma oczek na kostkach podzielona przez 4 i zaokrąglona w dół;
**Kamieniołom - kamienie: suma oczek na kostkach podzielona przez 5 i zaokrąglona w dół;
**Złotonośna rzeka - sztabki złota: suma oczek na kostkach podzielona przez 6 i zaokrąglona w dół.


'''Las - drewno''': suma oczek na kostkach podzielona przez 3 i zaokrąglona w dół;


* Wioska:
'''Kopalnia gliny''' - cegły: suma oczek na kostkach podzielona przez 4 i zaokrąglona w dół;


**Pole: zwiększ o 1 poziom efektywność rolnictwa (max 10); Każdy poziom efektywności rolnictwa jest w stanie wykarmić 1 pionek
'''Kamieniołom''' - kamienie: suma oczek na kostkach podzielona przez 5 i zaokrąglona w dół;
**Chatka: weź dodatkowy pionek (max 10);
**Narzędziownia: weź jedno narzędzie (max 12). Możesz posiadać maksymalnie 3 narzędzia. Jeżeli posiadasz już 3 narzędzia to najsłabsze z nich zostanie podniesione o jeden poziom, ale dla liczenia premii z kart cywilizacji licz sumę poziomów narzędzi.


'''Złotonośna rzeka''' - sztabki złota: suma oczek na kostkach podzielona przez 6 i zaokrąglona w dół.


* Tor budynków - zbuduj budynek za widoczną u dołu karty kombinację surowców i zdobądź natychmiast odpowiednią liczbę punktów zwycięstwa przypisanych do budynku (lewy górny róg).
[[Wioska:]]


'''Pole''': zwiększ o 1 poziom efektywność rolnictwa (max 10); Każdy poziom efektywności rolnictwa jest w stanie wykarmić 1 pionek


* Tor Kart Cywilizacji - kup kartę płacąc dowolne surowce, oprócz żywności ( 1 za pierwszą z prawej, 2 za drugą z prawej, 3 za trzecią z prawej, 4 za czwartą z prawej). Natychmiast skorzystaj z bonusu z góry karty. Na koniec gry wykorzystaj bonus z dołu karty.
'''Chatka''': weź dodatkowy pionek (max 10); Pamiętaj, że musisz położyć tutaj 2 pionki, aby móc skorzystać z chatki.
 
'''Narzędziownia''': weź jedno narzędzie (max 12). Możesz posiadać maksymalnie 3 narzędzia. Jeżeli posiadasz już 3 narzędzia to najsłabsze z nich zostanie podniesione o jeden poziom, ale dla liczenia premii z kart cywilizacji licz sumę poziomów narzędzi. Tylko narzędzia wzięte z narzędziowni są wielokrotnego użytku!
 
[[Tor budynków]] - zbuduj budynek za widoczną u dołu karty kombinację surowców i zdobądź natychmiast odpowiednią liczbę punktów zwycięstwa przypisanych do budynku (lewy górny róg).
 
[[Tor Kart Cywilizacji]] - kup kartę płacąc dowolne surowce, oprócz żywności ( 1 za pierwszą z prawej, 2 za drugą z prawej, 3 za trzecią z prawej, 4 za czwartą z prawej). Natychmiast skorzystaj z bonusu z góry karty. Na koniec gry wykorzystaj bonus z dołu karty.


==Wykonywanie akcji==
==Wykonywanie akcji==
Linia 61: Linia 64:


Pola:
Pola:
* polowania - 1 jedzenia za każde 2 na kostkach (wynik z kostek dzielimy przez 2 i bierzemy tyle jedzenia jaki jest wynik).  
* polowania - 1 jedzenie za każde 2 na kostkach (wynik z kostek dzielimy przez 2 i bierzemy tyle jedzenia jaki jest wynik).  
* las - 1 drewna za każde 3 na kostkach (wynik z kostek dzielimy przez 3 i bierzemy tyle drewna jaki jest wynik)
* las - 1 drewno za każde 3 na kostkach (wynik z kostek dzielimy przez 3 i bierzemy tyle drewna jaki jest wynik)
* kopalnia gliny - 1 cegła za każde 4 na kostkach (wynik z kostek dzielimy przez 4 i bierzemy tyle cegieł jaki jest wynik)
* kopalnia gliny - 1 cegła za każde 4 na kostkach (wynik z kostek dzielimy przez 4 i bierzemy tyle cegieł jaki jest wynik)
* kamieniołom - 1 kamień za każde 5 na kostkach (wynik z kostek dzielimy przez 5 i bierzemy tyle kamieni jaki jest wynik)
* kamieniołom - 1 kamień za każde 5 na kostkach (wynik z kostek dzielimy przez 5 i bierzemy tyle kamieni jaki jest wynik)
Linia 75: Linia 78:


Jeśli koszt budynku nie jest określony (na budynku widnieje "?" zamiast liczby punktów), gracz płaci wybranymi przez siebie surowcami w wymaganej kombinacji a punkty za budowę naliczane są zgodnie z ich wartościami:
Jeśli koszt budynku nie jest określony (na budynku widnieje "?" zamiast liczby punktów), gracz płaci wybranymi przez siebie surowcami w wymaganej kombinacji a punkty za budowę naliczane są zgodnie z ich wartościami:
*Drewno - 3  Cegły - 4  Kamień - 5  Cegły - 6 Złoto - 7.
*Drewno - 3  Cegły - 4  Kamień - 5  Złoto - 6.
   
   
Np. budynek za 1 do 7 surowców - może być wart 3 punkty jeśli zapłacimy za niego 1 drewnem, 20 punktów za 5 cegieł (5 cegieł po 4 każda), czy 42 gdy wybudowany zostanie za 7 sztabek złota.
Np. budynek za 1 do 7 surowców - może być wart 3 punkty jeśli zapłacimy za niego 1 drewnem, 20 punktów za 5 cegieł (5 cegieł po 4 każda), czy 42 gdy wybudowany zostanie za 7 sztabek złota.
Linia 83: Linia 86:
===Karty cywilizacji===
===Karty cywilizacji===


Każda karta cywilizacji daje dwa bonusy - natychmiastowy oraz na koniec gry.  
Każda karta cywilizacji daje dwa bonusy - natychmiastowy oraz na koniec gry.
Efekt natychmiastowy zawsze widnieje na górze karty, efekt na koniec gry jest umieszczony na jej spodzie.  
Efekt natychmiastowy zawsze widnieje na górze karty, efekt na koniec gry jest umieszczony na jej spodzie.
By dowiedzieć się co dają poszczególne karty należy na nie najechać myszką i przeczytać wyjaśnienie.
By dowiedzieć się co dają poszczególne karty należy na nie najechać myszką i przeczytać wyjaśnienie.


Ogólne zasady punktowania na koniec gry.
==Karmienie ludzi==
Na spodzie karty umieszczone są rysunku ludzi mnożone przez różne symbole.  
 
Liczba ludzi mówi o tym przez ile mnożymy, jeśli jest jeden człowiek to mnożnik raz 1, jeśli 2 to mnożnik razy 2 itd. Rysunek natomiast określa co mnożymy.  
Każdy poziom efektywności rolnictwa, co rundę generuje 1 żywność.
Jeżeli na mojej karcie są 3 ludzie i narzędzie - oznacza to , że na koniec gry za każde posiadane narzędzie otrzymam 3 punkty. Jeśli kart z takim oznakowaniem mam więcej, mnożnik też będzie większy.  
Każdy posiadany pionek, potrzebuje 1 żywności.  
Karty zielone z symbolami są warte 1 punkt na koniec gry. Gdy mamy ich więcej to podnosimy ich liczbę do kwadratu. Bardzo ważne by symbole na nich umieszczone były różne.
Jeśli poziom efektywności wynosi 3 a mam 6 pionków to oznacza to, że na koniec rundy muszę zapewnić im 3 jedzenia.  
Np. mam 4 karty zielone - z zegarem słonecznym dwie, jedną z fujarką i jedną garnkiem. Za posiadanie 3 różnych otrzymam 9 punktów plus 1 punkt za tą, która się powtarza.
 
W przypadku nieposiadania wystarczających zasobów jedzenia, można (do)karmić swoich ludzi innymi zasobami. 1 dowolny zasób ZAWSZE zastępuje TYLKO 1 żywność, bez względu czy to jest jeden stos cegieł, czy jedna sztabka złota.


===Karmienie ludzi===
Jeśli nie możesz lub nie chcesz wyżywić swoich ludzi na koniec rundy, otrzymujesz karę w postaci -10 punktów zwycięstwa. Jeżeli posiadasz niewystarczającą liczbę żywności a nie dokarmisz swoich ludzi surowcami, jedzenie i tak przepadnie (wyżywi tyle ile się da), a Ty i tak otrzymasz karę punktową.


Każdy poziom rozwoju gospodarstwa, co rundę generuje 1 żywność.
==Ogólne zasady punktowania kart cywilizacji na koniec gry:==
Każdy pionek w Twoich zasobach, potrzebuje 1 żywności.
Jeśli poziom rozwoju to 3 a mam 6 pionków oznacza to, że na koniec rundy muszę zapewnić im 3 jedzenia.


W przypadku nieposiadania wystarczających zasobów jedzenie, można karmić swoich ludzi innymi zasobami. 1 zasób zastępuje 1 żywność.  
*1. Zielone karty z symbolami: Podnosimy do kwadratu liczbę kart z RÓŻNYMI symbolami, a potem za każdą która pozostanie ze zdublowanym symbolem dostajemy 1 punkt.
Np. mam 4 karty - 2x z zegarem słonecznym 1x z fujarką i 1x z garnkiem. Za posiadanie 3 różnych symboli otrzymam 9 punktów (3x3) plus 1 punkt za powtarzającą się kartę z zegarem, czyli w sumie 10 punktów.


Jeśli nie możesz lub nie chcesz wyżywić swoich ludzi na koniec rundy, otrzymujesz karne - 10 punktów.
*2. Karty - mnożniki: Na pozostałych kartach widnieje rysunek człowieka (bądź dwa, lub trzy) mnożony przez różne symbole. Liczba ludzi mówi o tym przez ile mnożymy (jeden człowiek to mnożnik razy 1, 2 ludzi to mnożnik razy 2 itd.), a rysunek natomiast określa co mnożymy (poziom efektywności rolnictwa, liczbę budynków, itp.).
Np. Na mojej karcie jest 2 ludzi i symbol narzędzia - oznacza to, że na należy zsumować wartość wszystkich 3 narzędzi i pomnożyć przez 2. Jeśli kart z takim oznakowaniem mam więcej, sumuje się liczbę ludzi i wtedy powstaje końcowy mnożnik wartości narzędzi. (2 karty - z 2 ludźmi i z 3 ludźmi dadzą mnożnik x5 do wartości narzędzi). Liczą się tylko narzędzia wielokrotnego użytku (wzięte z narzędziowni)!


==Koniec gry==
==Koniec gry==
Linia 111: Linia 115:
* Jeden stos budynków jest pusty
* Jeden stos budynków jest pusty


Na koniec gry do punktów zdobytych w jej trakcie, dolicza się punkty uzyskane z kart cywilizacji oraz po 1 punkcie za każdy niewykorzystany surowiec.
Na koniec gry do punktów zdobytych w jej trakcie, dolicza się punkty uzyskane z kart cywilizacji oraz po 1 punkcie za każdy niewykorzystany surowiec bez względu na jego wartość.

Aktualna wersja na dzień 18:30, 5 mar 2020

Cel gry

Zdobyć jak najwięcej punktów zwycięstwa na koniec gry. Punkty można zdobywać:

  • W trakcie gry, budując budynki.
  • Na koniec gry, wykorzystując karty cywilizacji.

Zasady

Każda runda składa się z trzech następujących po sobie faz:

  • 1. Gracze na zmianę układają swoje pionki ludzi na planszy. W jednym ruchu można ułożyć pionki ludzi tylko w jednym miejscu.
  • 2. Po tym jak wszyscy gracze wyłożą swoje pionki ludności, począwszy od pierwszego gracza, wykonuje się wszystkie akcje przypisane do swoich pionków w dowolnej kolejności.
  • 3. Gracze karmią swoich ludzi (pionki).

Wykładanie ludzi (pionków) na planszy

Gracze ustawiają swoich ludzi na planszy w miejscach oznaczonych kółkiem. Jedno kółko to miejsce na jeden pionek. Na wszystkich polach poza narzędziownią i polem, można umieszczać kilka pionków naraz. Dodatkowo gracz chcący skorzystać z chaty, aby otrzymać nowy pionek, musi wysłać tam 2 swoich ludzi.

Zasady specjalne dla 2 graczy:

  • Tylko jeden gracz może umieścić swoje pionki w: lesie, kopalni gliny, kamieniołomie, rzece (pomimo tego, że pozostają wolne "kółka").
  • Jedynie 2 z 3 miejsc w wiosce mogą być użyte: narzędziownia, chata, pole.

Zasady specjalne dla 3 graczy:

  • Maksymalnie 2 graczy umieszcza swoje pionki w: lesie, kopalni gliny, kamieniołomie, rzece (pomimo tego, że pozostają wolne "kółka").
  • Jedynie 2 z 3 miejsc w wiosce mogą być użyte: narzędziownia, chata, pole.

Akcje, jakie można wykonywać podczas gry

Po ustawieniu wszystkich pionków na planszy przez wszystkich graczy, wykonujemy wybrane przez nas (naszą ludność) akcje w dowolnej kolejności:

Polowanie, las, kopalnia gliny, kamieniołom i złotonośna rzeka: rzuć 1 kością za każdy postawiony pionek, podziel przez wartość surowca i pobierz zasoby:

Polowanie - jedzenie: suma oczek na kostkach podzielona przez 2 i zaokrąglona w dół;

Las - drewno: suma oczek na kostkach podzielona przez 3 i zaokrąglona w dół;

Kopalnia gliny - cegły: suma oczek na kostkach podzielona przez 4 i zaokrąglona w dół;

Kamieniołom - kamienie: suma oczek na kostkach podzielona przez 5 i zaokrąglona w dół;

Złotonośna rzeka - sztabki złota: suma oczek na kostkach podzielona przez 6 i zaokrąglona w dół.

Wioska:

Pole: zwiększ o 1 poziom efektywność rolnictwa (max 10); Każdy poziom efektywności rolnictwa jest w stanie wykarmić 1 pionek

Chatka: weź dodatkowy pionek (max 10); Pamiętaj, że musisz położyć tutaj 2 pionki, aby móc skorzystać z chatki.

Narzędziownia: weź jedno narzędzie (max 12). Możesz posiadać maksymalnie 3 narzędzia. Jeżeli posiadasz już 3 narzędzia to najsłabsze z nich zostanie podniesione o jeden poziom, ale dla liczenia premii z kart cywilizacji licz sumę poziomów narzędzi. Tylko narzędzia wzięte z narzędziowni są wielokrotnego użytku!

Tor budynków - zbuduj budynek za widoczną u dołu karty kombinację surowców i zdobądź natychmiast odpowiednią liczbę punktów zwycięstwa przypisanych do budynku (lewy górny róg).

Tor Kart Cywilizacji - kup kartę płacąc dowolne surowce, oprócz żywności ( 1 za pierwszą z prawej, 2 za drugą z prawej, 3 za trzecią z prawej, 4 za czwartą z prawej). Natychmiast skorzystaj z bonusu z góry karty. Na koniec gry wykorzystaj bonus z dołu karty.

Wykonywanie akcji

Zasoby

Zasoby zdobywa się poprzez umieszczenie pionka na polu. Za każdego postawionego pionka rzucamy jedną kostką.

Pola:

  • polowania - 1 jedzenie za każde 2 na kostkach (wynik z kostek dzielimy przez 2 i bierzemy tyle jedzenia jaki jest wynik).
  • las - 1 drewno za każde 3 na kostkach (wynik z kostek dzielimy przez 3 i bierzemy tyle drewna jaki jest wynik)
  • kopalnia gliny - 1 cegła za każde 4 na kostkach (wynik z kostek dzielimy przez 4 i bierzemy tyle cegieł jaki jest wynik)
  • kamieniołom - 1 kamień za każde 5 na kostkach (wynik z kostek dzielimy przez 5 i bierzemy tyle kamieni jaki jest wynik)
  • rzeka - 1 złoto za każde 6 na kostkach (wynik z kostek dzielimy przez 6 i bierzemy tyle złota jaki jest wynik)

Wynik dzielenia zaokrąglamy w dół. Np. za 5 na kostkach otrzymamy 2 jedzenia a nie 3. Sumę oczek możemy zwiększać poprzez wykorzystywanie narzędzi. Narzędzie używamy raz na turę a suma zwiększana jest o wartość narzędzia.

Budynki

By zakupić budynek należy postawić na nim pionek i zapłacić surowce. Automatycznie naliczone zostaną punkty za wybudowanie budynku.

Jeśli koszt budynku nie jest określony (na budynku widnieje "?" zamiast liczby punktów), gracz płaci wybranymi przez siebie surowcami w wymaganej kombinacji a punkty za budowę naliczane są zgodnie z ich wartościami:

  • Drewno - 3 Cegły - 4 Kamień - 5 Złoto - 6.

Np. budynek za 1 do 7 surowców - może być wart 3 punkty jeśli zapłacimy za niego 1 drewnem, 20 punktów za 5 cegieł (5 cegieł po 4 każda), czy 42 gdy wybudowany zostanie za 7 sztabek złota.

Szczegółowe wyjaśnienie kombinacji surowców do zapłaty wyświetli się po najechaniu myszką na kartę.

Karty cywilizacji

Każda karta cywilizacji daje dwa bonusy - natychmiastowy oraz na koniec gry. Efekt natychmiastowy zawsze widnieje na górze karty, efekt na koniec gry jest umieszczony na jej spodzie. By dowiedzieć się co dają poszczególne karty należy na nie najechać myszką i przeczytać wyjaśnienie.

Karmienie ludzi

Każdy poziom efektywności rolnictwa, co rundę generuje 1 żywność. Każdy posiadany pionek, potrzebuje 1 żywności. Jeśli poziom efektywności wynosi 3 a mam 6 pionków to oznacza to, że na koniec rundy muszę zapewnić im 3 jedzenia.

W przypadku nieposiadania wystarczających zasobów jedzenia, można (do)karmić swoich ludzi innymi zasobami. 1 dowolny zasób ZAWSZE zastępuje TYLKO 1 żywność, bez względu czy to jest jeden stos cegieł, czy jedna sztabka złota.

Jeśli nie możesz lub nie chcesz wyżywić swoich ludzi na koniec rundy, otrzymujesz karę w postaci -10 punktów zwycięstwa. Jeżeli posiadasz niewystarczającą liczbę żywności a nie dokarmisz swoich ludzi surowcami, jedzenie i tak przepadnie (wyżywi tyle ile się da), a Ty i tak otrzymasz karę punktową.

Ogólne zasady punktowania kart cywilizacji na koniec gry:

  • 1. Zielone karty z symbolami: Podnosimy do kwadratu liczbę kart z RÓŻNYMI symbolami, a potem za każdą która pozostanie ze zdublowanym symbolem dostajemy 1 punkt.

Np. mam 4 karty - 2x z zegarem słonecznym 1x z fujarką i 1x z garnkiem. Za posiadanie 3 różnych symboli otrzymam 9 punktów (3x3) plus 1 punkt za powtarzającą się kartę z zegarem, czyli w sumie 10 punktów.

  • 2. Karty - mnożniki: Na pozostałych kartach widnieje rysunek człowieka (bądź dwa, lub trzy) mnożony przez różne symbole. Liczba ludzi mówi o tym przez ile mnożymy (jeden człowiek to mnożnik razy 1, 2 ludzi to mnożnik razy 2 itd.), a rysunek natomiast określa co mnożymy (poziom efektywności rolnictwa, liczbę budynków, itp.).

Np. Na mojej karcie jest 2 ludzi i symbol narzędzia - oznacza to, że na należy zsumować wartość wszystkich 3 narzędzi i pomnożyć przez 2. Jeśli kart z takim oznakowaniem mam więcej, sumuje się liczbę ludzi i wtedy powstaje końcowy mnożnik wartości narzędzi. (2 karty - z 2 ludźmi i z 3 ludźmi dadzą mnożnik x5 do wartości narzędzi). Liczą się tylko narzędzia wielokrotnego użytku (wzięte z narzędziowni)!

Koniec gry

Gra kończy się kiedy jeden z poniższych warunków zostanie spełniony:

  • Nie ma wystarczającej liczby kart cywilizacji by wypełnić wszystkie 4 pola
  • Jeden stos budynków jest pusty

Na koniec gry do punktów zdobytych w jej trakcie, dolicza się punkty uzyskane z kart cywilizacji oraz po 1 punkcie za każdy niewykorzystany surowiec bez względu na jego wartość.